1. Đầu những năm 80 thế kỷ trước tôi hay vô Đà Nẵng. Dạo ấy, thành phố chìm đắm trong hậu quả chiến tranh, dậm chân tại chỗ bởi rào cản của nền kinh tế tập trung bao cấp, tụt lún trong vị thế một tỉnh lỵ. Đà Nẵng đành tự bảo tồn mình.
Sau Đổi mới, nhờ sự tái sắp xếp vị trí hành chính, thấm thoát chưa đầy 2 thập kỷ, Đà Nẵng đổi đời, biết vậy mà vẫn ngỡ ngàng.
Quỹ kiến trúc đô thị và vật chất kỹ thuật đô thị tăng gấp bội. Hàng trăm đường phố và con phố mới. Thành phố mở toang về các hướng, quay hẳn mặt ra sông ra biển, vươn tay sát đến núi rừng, chiếm ngự không gian một cách đầy tham vọng. Những cái cầu mạnh mẽ vượt sông Hàn, gắn kết các phần tách lìa thành một thể, chắc và nén đầy lực. Những khu công nghiệp, khu đô thị mới bung ra, biểu lộ rõ tầm vóc mà thành phố đặt cho mình đạt tới. Đà Nẵng chẳng những rửa mặt, nó sắm cho mình cái diện mạo mới, khang trang, sạch sẽ, xanh tươi, tràn đầy nhuệ khí. Cùng với đó, đời sống dân thành phố no ấm hơn, phong phú hơn. Nơi đây đã hiện ra những dấu hiệu của một chốn thị thành, với những không gian ra dáng thành thị và lối sống cũng vậy.
Đà Nẵng trở thành một ví dụ hiếm hoi về sự thành công trong công cuộc hiện đại hoá và xây dựng đô thị: Đó là sự giảm thiểu tối đa khoảng cách giữa chủ trương – quy hoạch và thực thi; hiệu quả trong chỉ đạo và điều hành những chương trình và dự án lớn có liên quan đến vốn và giải toả; ưu tiên thiết lập các hệ thống kỹ thuật hạ tầng; mở rộng mạnh mẽ các không gian đô thị; tạo lập hình ảnh và chất lượng mới cho thành phố; hạn chế phần nào những vấn đề nảy sinh và những căn bệnh khó trị trong phát triển về lâu về dài v.v…
Có thể ví rằng, ở giai đoạn hiện nay, thành phố giống như một tảng đá mà điêu khắc gia, mạnh tay và có con mắt nhìn xa, sau khi đục phá thô, bắt tay vào sự tạo dáng, tìm kiếm những nét riêng và lồng thổi tâm hồn.
Đà Nẵng, có lẽ, đã đến lúc phải tính tới giai đoạn phát triển theo chiều sâu.
2. Phát triển theo chiều sâu nên được hiểu như là một giai đoạn hết sức quan trọng, nối tiếp giai đoạn phát triển bứt phá, khi đã giải quyết những ứ tồn lịch sử, khi đã tạo đà và mở hướng cho đô thị đi lên. Phát triển theo chiều sâu xử lý những tồn tại mà công cuộc phát triển thần tốc đi trước không thể không để lại, củng cố những thành quả đã đạt được, tạo dựng những cấu trúc và những nhân tố nhất thiết của một đô thị đích thực, hiểu theo kinh điển và theo khái niệm hiện đại.
Phát triển theo chiều sâu tức là phát triển bền vững. Phát triển theo chiều sâu tức là chuyển từ quảng canh sang thâm canh, sang giai đoạn tiến hoá ổn định lâu dài.
Theo chiều hướng ấy, chúng ta cần chủ trương và điều tiết những cục diện mang tính chất nền tảng sau đây:
– Cân bằng mối quan hệ sống còn giữa đất đô thị và đất tự nhiên; tổng rà soát việc chiếm dụng quỹ đất theo phương châm hữu hiệu hoá và giành dụm cho con cháu. Cân bằng giữa hiện đại hoá đô thị và việc lưu giữ lại tài nguyên thiên nhiên gấm vóc; nương nhẹ và tôn lên những dấu ấn đặc trưng của đất trời; đeo đuổi một cách văn hoá chiến lược xây dựng Đà Nẵng không chỉ Xanh, không chỉ sinh thái; mà bao trùm hơn cả, – đô thị tự nhiên, hữu cơ với khung cảnh duy nhất mà Tạo hoá ban cho.
– Kết hợp trong một tiến trình phát triển những quá trình như đô thị hoá, hiện đại hoá, thành thị hoá, bản sắc hoá. Hai vế đầu, đô thị hoá và hiện đại hoá, đang diễn ra sôi nổi. Song, thành thị hoá và bản sắc hoá lại chưa hẳn đã diễn ra theo chiều hướng thuận với 2 vế trước. Đà Nẵng không chỉ nhắm tới mục đích thành phố cảng, trung tâm kinh tế, thành phố tối tân … Nó phải hướng tới mục đích cao hơn, lâu bền hơn, – một thành thị đích thực. Gắn với khái niệm này là sự gây dựng và kiến tạo nền văn minh đô thị, thể hiện trên phương diện kiến trúc đô thị và lối sống thị dân, trên phương diện một trung tâm văn hoá toả sáng.
Để Đà Nẵng trở thành chốn thành thị như thế, nó cần được chăm lo và kiến tạo theo những hướng và giải pháp lớn sau đây: Duy trì sự cộng sinh của những sứ giả kiến trúc các thời. Bảo vệ tính đa dạng của các hình thái kiến trúc và các không gian cảnh quan đã nhập bộ nhớ đô thị. Phát triển các không gian đô thị mới kết hợp với cải tạo và hiện đại hoá khu trung tâm đa năng là bộ mặt đầu ra chính của đô thị. Duy trì hình ảnh một đô thị được chăm sóc, từ nhỏ đến to, đặc biệt tạo lập chất lượng kiến trúc và chất lượng thẩm mỹ cho các đường phố. Thiết lập những đoạn phố hoặc đại lộ tiêu biểu và có sức thu hút. Xây dựng các quần thể kiến trúc và côngtrình kiến trúc riêng lẻ có tác dụng định hình diện mạo chuẩn mực cho kiến trúc thành phố và là hình ảnh đi vào bộ nhớ. Mở ra những khoảng không gian dành cho sinh hoạt cộng đồng, các không gian chuyển tiếp v.v…
Cùng với những nội hàm kiến trúc – đô thị trên là công cuộc phát triển văn hoá đô thị. Tạo lập quỹ vật chất thì nhanh, song văn hoá đô thị thì khó và lâu. Người đến cư trú đô thị là dân quê. Văn hoá thôn quê vốn là văn hoá ứng xử của những người hoặc chung huyết thống, hoặc là bà con xóm giềng. Văn hoá đô thị là sản phẩm cộng sinh của những người đến từ tứ phương, kết thành bởi những cái ước lệ lâu lâu trở thành thông lệ trong ứng xử cộng đồng, bởi những luật và lệ dùng làm công cụ điều tiết quan hệ cộng đồng. Đồng thời văn hoá đô thị là những sự tiếp thụ – đào luyện – tinh thể hoá và lan toả. Biểu hiện tự nhiên của văn hoá đô thị là sự đào luyện tầng lớp trí thức, cộng đồng văn nghệ sỹ, sự giai tầng hoá trí tuệ. Văn hoá đô thị còn có đầu ra khác, – sự tích luỹ dần dà những tính cách, những sắc thái và bản sắc, cùng những cái duy nhất mà chỉ thành thị này sở hữu.
Với tất cả những gì nêu trên, Đà Nẵng có thể trở thành trung tâm đích thị của cả vùng. Chỉ bằng văn bản, bằng quy mô và vị trí kinh tế, nó chưa hẳn đã là.
Anh em kiến trúc sư chúng ta, hoạch định đô thị và vẽ kiến trúc, tâm niệm: Đô thị là một cỗ máy – tổ người văn minh, cấu thành bởi cả phần cứng lẫn phần mềm. Chủ trương gì, ý tưởng nào, chớ quên sứ mệnh đó.
3. Tương ứng với nhu cầu mở mang đô thị, Đà Nẵng là thành phố đứng thứ 3 về sự thu hút lực lượng kiến trúc sư, với cả trăm doanh nghiệp tư vấn thiết kế kiến trúc, với tổ chức Hội kiến trúc sư có quá trình hoạt động lâu năm và có vị trí nhất định trong công cuộc xây dựng thành phố.
Tuy nhiên, có lẽ nơi đây vẫn đang cần sự phát triển và xác lập hơn nữa 2 nhân tố: Cộng đồng kiến trúc sư và Hội Kiến trúc sư.
Cộng đồng kiến trúc sư hình thành trên cơ sở thị trường kiến trúc, hành nghề kiến trúc, các mối quan hệ liên kết những người làm nghề. Có lẽ, cả 3 mặt này đều chưa mạnh. Nhu cầu xây dựng lớn, song thị trường kiến trúc chưa hẳn năng động, tổ chức hành nghề còn manh mún, các đơn vị tư vấn thiết kế chưa gắn kết và tập hợp tạo nên sức mạnh lớn, chưa nổi lên những thương hiệu.
Hội kiến trúc sư khá đông đảo, làm được khá nhiều việc, song có lẽ chưa phải là một tổ chức thu hút, thúc đẩy tích cực sáng tạo và tạo nên vị thế cần có ở thành phố. Để tăng sinh lực, tính năng động và tạo hiệu quả cho công tác Hội, có lẽ nên chủ động:
– Khuyến khích và thúc đẩy sáng tạo kiến trúc, tạo ra những tác phẩm có giá trị và có vị trí trong thành phố; nhận ra và quảng bá các tác giả kiến trúc sư; đẩy mạnh bình phẩm kiến trúc.
– Tạo ra những sân chơi chung cho giới kiến trúc sư, các cuộc thi, các cuộc bình phẩm tác phẩm, các sinh hoạt nghề nghiệp, các nhóm và các câu lạc bộ những người chung ý tưởng và hoài bão.
– Đặc biệt chú ý chăm sóc, bồi dưỡng anh chị em kiến trúc sư trẻ, phát hiện những tài năng trẻ, tập hợp anh chị em, chú trọng đặc biệt công tác đào tạo kiến trúc sư mà hiện nay đang có những biểu hiện sự tràn lan và mất cân bằng giữa cung và cầu.
– Xây dựng và phát huy thanh thế của giới kiến trúc sư và Hội kiến trúc sư trước cộng đồng dân cư thành phố, bằng các hoạt động nghề nghiệp, phản biện xã hội, tổ chức để người dân bình phẩm và góp ý cho kiến trúc và quy hoạch.
– Phát hiện người có tài năng và bản lĩnh đóng vai thủ lĩnh của giới kiến trúc sư thành phố.
Người Đà Nẵng bộc lộ rõ mình với tư duy thực tế, ý chí bền bỉ và, đặc biệt, nghị lực thực thi cho được những gì mình nhắm tới. Với tài nguyên tinh thần ấy, vững chắc một niềm tin về tương lai Đà Nẵng, phát triển khoẻ mạnh, vững chãi, tầm cao và xán lạn.
Hà Nội, tháng 11/2009
GS.TS.KTS. Hoàng Đạo Kính
>>
