OUTSIDE-[IN]: Đồ án về không gian công cộng trong phố cổ Hà Nội

Đồ án OUTSIDE-[IN] của kiến trúc sư Mai Hưng Trung đã xuất sắc giành giải Nhì tại ASA International Design Competition (Bangkok, Thailand) và giải đặc biệt cuộc thi Unbuilt Visions 2015 (New York’ USA). 

Xuất phát từ những tháng ngày sống lớn lên và trăn trở về Hà Nội, đồ án về một mô hình kiến trúc có thể hàn gắn “vết thương” đô thị đã ra đời; đó là cùng một lúc giải quyết vấn đề phân luồng giao thông, kiến tạo không gian công cộng giữa lòng phố cổ, vẫn bảo toàn nguồn gen đô thị, cấu trúc xã hội và văn hoá quần cư.

 

Tuyến phố nằm xen giữa Lương Văn Can, Hàng Bồ, Thuốc Bắc được chọn làm mô hình nghiên cứu không phải chỉ bởi lưu lượng giao thông, mật độ dân cư, xây dựng dày đặc mà còn bởi vì sự màu mỡ phì nhiêu của các yếu tố văn hoá, thời gian, di sản. Điều mà ai cũng thấy là sự phong phú, đa dạng về công năng của vỉa hè, có thể nói là thú vị đến từng centimet. Vỉa hè từ lâu đã được con người gọt giũa để thích ứng, chuyển hoá với nhiều mục đích khác nhau từ không gian nội trợ đến thương mại, từ lưu trữ đến sản xuất, từ ướt đến khô, từ chung đến riêng. Tuy nhiên, bản chất sơ khai của nó thì lại đang mất dần đó là một không gian công cộng (KGCC). KGCC dần trở thành một khái niệm quá đỗi xa xỉ trong một đô thị của 8 triệu dân trên hơn 3.000 km². Những nỗ lực vẽ cây xanh và công viên trên bản đồ quy hoạch với tư duy từ rẽ mây nhìn xuống (top down) thiếu đi cái nhìn thấu đáo từ chính nơi vỉa hè (bottom up) đã làm cho các công cụ trên hoạt động chưa thật sự hiệu quả. 

Giải pháp mà OUTSIDE-[IN] muốn đưa ra đó là thiết lập một mô hình KGCC đa chức năng có thể luân chuyển từ công cộng thành không gian quần cư và ngược lại biến thiên theo thời gian. Với chung một diện tích về không gian,chúng ta sở hữu 2 hình thái không gian khác nhau tồn tại ở 2 thời điểm khác nhau. Không gian quần cư là nơi thiên về sản xuất, lưu trữ và trao đổi, không gian công cộng mở hơn, thiên về các hoạt động cộng đồng. Bằng cách kết hợp hai khái niệm trên, mô hình này cùng lúc thoả mãn nhu cầu cơi nới không gian sinh hoạt thường ngày của khu dân cư phố cổ và cấp thiết về không gian công cộng của xã hội. Hơn nữa, tạo ra sự co giãn về mật độ dân cư và chung hoà lưu lượng giao thông; đưa những không gian cơi nới bên ngoài co cụm vào trong, hình thành điểm tụ mới theo chiều dọc và trả lại định nghĩa sơ khai cho vỉa hè như một không gian giao thông công cộng. 

Thiết kế bao gồm 3 đối tượng chính: kết cấu rỗng, vòng xuyến, và khoảng xanh trên mái. 

Lấy cảm hứng từ lý thuyết metabolism của Kiyonori Kikutake, kết cấu rỗng là một cấu trúc nhẹ, thủ công, linh hoạt về công năng, cùng với thời gian và tập tính của con người mà nó sẽ được xác định, thay đổi theo chiều thời gian. Ban ngày là xưởng sản xuất thủ công, không gian phụ trợ, vui chơi giải trí, giao lưu bà con lối phố; đêm xuống chuyển mình thành một khu chợ đêm sầm uất với các hoạt động thương mại và du lịch. 

Vòng xuyến: là sự giao thoa giữa kiến trúc và hạ tầng, là phần kết nối giữa các kết cấu rỗng tạo thành một quần thể thống nhất và liên tục. Quần cư vào ban ngày và công cộng về đêm, kết thành một mạng lưới độc lập, một hạ tầng nhẳm chung hoà lưu lượng giao thông vào giờ cao điểm. Vai trò là một kết cấu kiến trúc hay hạ tầng cũng được luân chuyển dựa vào thời gian. Khoảng xanh được đưa thêm vào như một công cụ điều tiết nhiệt độ, không khí cũng như đem lại giá trị thị giác. 

Vẫn biết đây là một đồ án tham vọng và có phần siêu tưởng, không phải về mặt công nghệ mà là trong chính sách và sự đồng thuận. Nhưng biết đâu cứ mổ xẻ đi rồi chúng ta sẽ lại nghĩ ra điều gì hay ho và khả dĩ hơn. Rồi biết đâu một ngày nó không còn chỉ nằm trên giấy, Hà Nội sẽ gọn gàng, ngăn nắp hơn đơn giản chỉ vì tìm lại được những gì đã mất.