Đối mặt với tình trạng biến đổi khí hậu, người ta nhắc nhiều đến các nguồn năng lượng thay thế như điện gió, điện mặt trời. Nhưng chúng có hoàn toàn ‘sạch’?
Trong cuốn sách “Green Illusions” (Những ảo tưởng xanh), tác giả người Mỹ Ozzie Zehner – thành viên thuộc Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) của Liên hiệp quốc, đã nêu những luận điểm nhằm làm rõ các”uy lực” vốn bị thổi phồng của những nguồn năng lượng thay thế.
Từ đó Zehner bày tỏ quan điểm: nếu chúng ta thực sự quan tâm đến môi trường, ta nên tập trung vào việc thay đổi thói quen sử dụng năng lượng lãng phí, đó mới thực là giải pháp khả thi duy nhất giúp nhân loại thoát khỏi cuộc khủng hoảng năng lượng về lâu dài.
Công nhân lắp đặt các tấm pin thu điện mặt trời trên mái một căn nhà tại Scripps Ranch, San Diego, bang California (Ảnh: Reuters)
Năng lượng truyền thống – “tội đồ” gây ô nhiễm
Thực tế cho thấy các nguồn năng lượng thay thế (hay còn gọi là năng lượng sạch, năng lượng có thể tái tạo) có mối quan hệ rất chặt với năng lượng truyền thống như hóa thạch và hạt nhân.
Trong hơn một 100 năm qua, nhu cầu năng lượng của loài người được đáp ứng chủ yếu bằng các nguồn này. Trong đó, than đá bị coi là “tội đồ” số một gây tàn phá môi trường vì là nguồn phát thải lớn nhất khí nhà kính carbon dioxide (CO2) khiến trái đất nóng lên.
Một hệ lụy hiển nhiên khác của than đá là làm ô nhiễm không khí, gây hại cho sức khỏe con người. Bất kể hậu quả tiêu cực, một nửa nguồn điện sử dụng ở Mỹ và 80% nguồn điện ở Trung Quốc là từ than đá vì rẻ hơn dầu mỏ.
Một nguồn năng lượng truyền thống khác nữa là uranium. Nhưng nó không tốt hơn than đá vì quá nguy hiểm. Mặc dù tai nạn trong điện hạt nhân ít xảy ra song nếu có, tổn thất của nó khủng khiếp hơn nhiều, được tính theo cấp lũy thừa.
Cùng với đó, việc lưu chứa chất thải phóng xạ của nhà máy điện hạt nhân vừa tốn kém vừa đầy rẫy bất trắc.
Ngoài nguy cơ về môi trường, sức khỏe, việc khai thác năng lượng từ than đá và hạt nhân thực sự không kinh tế. Chúng chỉ có lãi khi được hưởng chính sách ưu đãi về thuế của nhà nước.
Một xe xúc than đang hoạt động tại bãi than tại một cảng ở Liên Vân Cảng, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc (Ảnh: Reuters)
Mặt trái của năng lượng tái tạo
Căn cứ vào đặc thù, năng lượng tái tạo có thể chia thành hai nhóm: loại có thể tái tạo (regrowable energy sources) và loại có thể làm mới (renewable energy sources).
Thoạt tiên loại regrowable có vẻ là sự thay thế tuyệt vời cho năng lượng truyền thống. Chẳng hạn ta đốt than củi lấy nhiệt và trồng thêm cây thế cho cây đốn hạ. Miễn là còn cây, ta không bao giờ hết củi dùng.
Ngày nay các loại nhiên liệu sinh học như năng lượng sinh khối (biomass), khí sinh học (biogas), cồn sinh học (bioalcohol) và diesel sinh học (biodiesel) đều được khai thác trên nguyên lý chuyển hóa thực vật và chất thải động vật thành năng lượng, sau đó tái tạo nguồn nguyên liệu. Hiện tại các nguồn nhiên liệu sinh học chỉ đáp ứng được khoảng 5% nhu cầu năng lượng của Mỹ.
Song bất kể lợi ích này, việc sản xuất nhiên liệu sinh học gây nguy cơ cho cả an ninh lương thực lẫn biến đối khí hậu. Nhiều nông dân đã chuyển từ trồng cây lương thực sang sản xuất nhiên liệu sinh học. Giới khoa học cảnh báo tình trạng này sẽ đẩy cao giá lương thực toàn cầu, gây tổn thương trước hết cho những người nghèo.
Thêm nữa việc sản xuất nhiên liệu sinh học cũng thực sự đẩy nhanh biến đổi khí hậu. Điều này ngay từ đầu đã đi ngược lại mục tiêu của nhiên liệu sinh học.
Còn với loại năng lượng có thể làm mới như thủy điện, điện mặt trời và điện gió, dường như là vô tận. Song đi vào từng loại, lại thấy những khía cạnh không bền vững.
Để khai thác năng lượng mặt trời cần có pin tích điện. Việc sản xuất các tấm pin này cũng sản sinh một lượng rất lớn khí nhà kính gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới môi trường là nitrogen trifluoride (NF3). Loại khí này có cường độ ảnh hưởng tới môi trường lớn gấp 17.000 lần so với khí CO2 và nồng độ của khí này trong khí quyển cũng đang tăng khoảng 11% mỗi năm.
Thủy điện trên thực tế lại là cách sản xuất năng lượng có độ bền vững cao. Hiện tại khoảng 15% lượng điện trên thế giới được khai thác từ các nhà máy thủy điện. Nhưng thủy điện cũng không hoàn hảo, bởi nó có thể làm phát sinh những xung đột quốc tế.
Các turbine điện gió được xây dựng ở gần Honrrubia, miền trung Tây Ban Nha (Ảnh: Reuters)
Cái gì không bền vững?
Mặc dù các loại năng lượng renewable hay regrowable có thể bền vững nhưng trang thiết bị và quá trình tạo ra chúng thì không.
Chúng ta cùng xét ví dụ về chiếc xe hơi chạy bằng hydro. Nó chạy bằng pin nhiên liệu hydro và khi hoạt động không phát thải ra thứ gì khác ngoài nước sạch. Vì thế, có thể coi đó là phương tiện giao thông “xanh” hoàn hảo.
Nhưng việc sản xuất hydro cho pin nhiên liệu lại “ngốn” năng lượng lớn hơn rất nhiều so với mức năng lượng quả pin đó cung cấp. Phải mất 10 tiếng đồng hồ mới làm ra được một kg hydro, tương đương với 1 gallon xăng (3,78 lít).
Điện gió cũng có những hạn chế tương tự. Mặc dù gió là nguồn tài nguyên renewable, nhưng các turbine để biến gió thành điện lại không phải vậy. Từ khâu sản xuất, vận chuyển, bảo dưỡng tới vứt bỏ, việc sản xuất turbine điện gió tiêu tốn rất nhiều năng lượng truyền thống.
Lượng phát thải CO2 trong quá trình sản xuất turbine điện gió cao tới mức những lợi ích của điện gió trở nên “kém cạnh” hơn nhiều so với các nguồn năng lượng truyền thống. Hầu hết các turbine điện gió đã được sử dụng chỉ mới đáp ứng được 1% nhu cầu năng lượng toàn cầu.
Hãy thay đổi hành vi
Theo tác giả Ozzie Zehne, việc chúng ta đặt quá nhiều kỳ vọng vào năng lượng thay thế chỉ là cách bao biện để tiếp tục duy trì hành vi lãng phí năng lượng. Nếu thực sự quan tâm đến môi trường, ta phải cắt giảm hoạt động tiêu dùng.
Cho tới nay, rõ ràng khủng hoảng năng lượng không phải vì thiếu năng lượng, mà vì mức độ tiêu thụ năng lượng quá “hào phóng” của chúng ta. Theo đó, tất cả mọi người đều có thể chung tay giải quyết vấn đề bằng cách tự giảm bớt.
Dĩ nhiên, chính phủ các nước cũng cần có chính sách khuyến khích người dân và các doanh nghiệp giảm tiêu thụ năng lượng. Chẳng hạn, việc đánh thuế có thể chuyển từ mức thu nhập sang mức tiêu thụ năng lượng.
Đắc Luân
(Tuổi Trẻ)
