Một dự án phát triển hạ tầng trị giá 3,8 tỉ đô la Mỹ do một công ty Trung Quốc làm chủ đầu tư ở tỉnh Koh Kong, Campuchia đang có nguy cơ biến thành nơi này thành một khu kinh tế khép dành riêng cho công nhân, các nhà đầu tư và du khách Trung Quốc.
Thuê đất 99 năm để phát triển dự án hạ tầng
Trang tin Asia Times ngày 5/6 cho biết năm 2008, tập đoàn phát triển liên hiệp Thiên Tân (UDG) của Trung Quốc được nhà nước Campuchia cho thuê một khu đất ven biển rộng 45.000 ha trong vòng 99 năm ở tỉnh Koh Kong, chiếm 20% chiều dài bờ biển Vương quốc Campuchia với mức giá chỉ 30 đô la Mỹ/ha để thực hiện dự án phát triển hạ tầng bao gồm một khu nghỉ dưỡng ven biển, một cảng biển nước sâu, một sân bay, đường xá, hệ thống điện nước…
Hình ảnh của dự án phát triển hạ tầng của UDG ở tỉnh Koh Kong, Campuchia nhìn từ trên cao. (Ảnh: Cambodia Constructor’s Association)
Koh Kong là một tỉnh nằm phía tây nam Campuchia, nơi có vùng đất ven biển rộng lớn vẫn chưa được phát triển. Tỉnh này giáp ranh với Thái Lan và nhìn ra Vịnh Thái Lan.
Hiệp hội các nhà xây dựng Campuchia ước tính tổng vốn đầu tư cho “Khu thử nghiệm” của dự án lên đến 3,8 tỉ đô la Mỹ. Sân bay của dự án này, vẫn chưa được xây dựng, được thiết kế với công suất phục vụ 10 triệu hành khách mỗi năm.
Có tên gọi trên danh nghĩa là Khu nghỉ dưỡng ven biển Dara Sakor, dự án trên nhiều khía cạnh giống như một khu đất của người Trung Quốc. Dù chính phủ Campuchia cho rằng dự án sẽ mang lại lợi ích kinh tế cho người dân Campuchia, những người chỉ trích nói dự án đang dần biến thành một khu kinh tế khép kín dành riêng cho các công nhân, nhà đầu tư và du khách Trung Quốc.
Diện tích đất cho UDG thuê để phục vụ dự án lớn hơn gấp ba lần giới hạn cho phép theo luật đất đai Campuchia là 10.000 ha.
Đất cho thuê bao gồm một phần đất thuộc về Công viên quốc gia Botum Sakor, nơi bị hạn chế phát triển hạ tầng song một sắc lệnh hoàng gia Campuchia đã cho phép bán phần đất này cho tư nhân.
Những người dân địa phương và các nhà hoạt động bảo vệ môi trường thường xuyên xung đột với UDG vì cho rằng công ty này sử dụng lực lượng cảnh sát, quân sự địa phương để lấy đất phục vụ dự án. Một số người dân địa phương nói rằng họ bị lực lượng an ninh cưỡng chế để rời khỏi nơi đang sống và nhà cửa của họ bị tháo dỡ, đốt cháy rụi.
Một bài viết của hãng tin Reuters hôm 6/6 cho biết theo báo chí địa phương, khoảng 1.000 hộ gia đình bị ảnh hưởng bởi dự án và UDG đang vướng vào nhiều tranh chấp đất đai với người dân. Hồi tháng 3, chính phủ Campuchia đã chỉ đạo Bộ Nội vụ trả lại một số phần đất trong dự án của UDG cho người dân địa phương.
Năm 2014, UDG nói đã phân bổ 10 triệu đô la cho công tác tái định cư và bồi thường cho người dân bị di dời. Nhưng cho đến nay, nhiều người dân ở Koh Kong vẫn đang khiếu kiện đòi thêm bồi thường vì họ cho rằng UDG không bồi thường đúng như cam kết.
Khu nghỉ dưỡng ven biển Dara Sakor trên Google Map.
Được các lãnh đạo Trung Quốc đặc biệt quan tâm
Một báo cáo gần đây của Trung tâm Nghiên cứu quốc phòng cao cấp (C4ADS) ở Washington, Mỹ, cảnh báo dự án của UDG ở Koh Kong, bao gồm xây dựng một cảng biển, dường như là một phần của một kế hoạch rộng lớn hơn Trung Quốc nhằm thiết lập các tiền đồn hải quân trong khu vực.
Bản báo cáo cho rằng trong khi về bề ngoài, UDG là một công ty tư nhân, các quan chức Trung Quốc dành cho quan tâm đặc biệt cho dự án của UDG ở Koh Kong và thỉnh thoảng đến thăm dự án để nghe báo cáo tiến độ.
Trương Cao Lệ, Chủ tịch Nhóm chỉ đạo Sáng kiến Một vành đai, một con đường của Trung Quốc, người từng giữ chức bí thư thành ủy Thiên Tân (2007-2012) và sau đó là Phó Thủ tướng Trung Quốc (3/2013 đến tháng 3/2018) đã ủng hộ dự án này ngay từ khi nó bắt đầu được khởi động. Dù dự án ở Koh Kong có tầm quan trọng hiển nhiên đối với Bắc Kinh, lợi ích của nó đối với Campuchia vẫn kém rõ ràng.
“Trong khi dự án phát triển hạ tầng ở tỉnh Koh Kong có triển vọng thúc đẩy các lợi ích quốc tế và trong nước của Trung Quốc, nó khiến người dân địa phương, môi trường và thu nhập tiềm năng của Campuchia bị thiệt hại”, báo cáo của C4ADS khẳng định.
Bates Gill, giáo sư nghiên cứu an ninh châu Á-Thái Bình Dương từ Đại học Macquarie ở Sydney (Úc), nhận xét dự án ở Koh Kong có những nét tương đồng với các dự án của Trung Quốc trong khu vực và trên thế giới. Chẳng hạn, các công ty Trung Quốc thường sử dụng lao động Trung Quốc cho các dự án phát triển hạ tầng lớn ở nước ngoài, chứ không phải hợp tác cùng có lợi với nước chủ nhà. Ông khẳng định các công ty Trung Quốc là bên có lợi nhiều nhất. Gill cho rằng Trung Quốc có thể theo đuổi mục tiêu ảnh hưởng chiến lược và lợi ích kinh tế với dự án ở Koh Kong.
Những người chỉ trích nói ban đầu, UDG đăng ký hoạt động ở Campuchia với tư cách là công ty nước ngoài nhưng sau đó, thay đổi thành công ty địa phương có tên gọi Cambodia UDG để được quyền thuê đất đai. Rồi ngay sau đó đó, công ty này chuyển lại trở thành công ty thuộc sở hữu của Trung Quốc.
Carl Thayer, giáo sư danh dự ở Học viện quốc phòng Úc thuộc Đại học New South Wales (Úc) nói dự án này cũng tương tự như các dự án trong sáng kiến Một vành đai, một con đường của Trung Quốc, chẳng hạn dự án cảng biển Hambantota ở Sri Lanka, căn cứ quân sự Trung Quốc ở Djibouti, một quốc gia ở Đông Phi hay một cảng biển được Trung Quốc thuê trong thời hạn 99 năm ở TP Darwin, bắc Úc.
Ông nói cảng biển trong dự án của UDG ở Koh Kong không có nhiều ý nghĩa quan trọng ở thời điểm hiện tại nhưng ảnh hưởng của nó sẽ tăng lên rất nhiều nếu một dự án kênh đào ở Thái Lan được xây dựng, giúp rút ngắn đáng kể các tuyến đường biển từ Trung Đông sang châu Á.
Thành phố của Trung Quốc?
Theo Reuters, dự án của UDG ở Koh Kong được nêu trong sách niên giám sáng kiến Một vành đai, một con đường năm 2017 do một cơ quan của Bộ Thương mại Trung Quốc phát hành. Sách niên giám gọi dự án là Khu phát triển và đầu tư Campuchia -Trung Quốc và mô tả nó như là “dự án lớn nhất của sáng kiến Một vành đai, một con đường”, cho đến nay. Tuy nhiên, Ủy ban Cải cách và phát triển quốc gia Trung Quốc, cho biết cho đến nay cơ quan này vẫn chưa chứng nhận bất cứ dự án Một vành đai, một con đường nào.
Trong khi đó, báo cáo của C4ADS cho rằng yếu tố “du lịch” trong dự án của UDG ở Koh Kong dường như nhắm đến mục tiêu phát triển một thành phố tự cung tự cấp của Trung Quốc hơn là một khu nghỉ dưỡng đơn thuần.
“Hiện nay, bản quy hoạch tổng thể của “Khu thử nghiệm” đã vạch ra kế hoạch xây dựng một nền kinh tế gần như hoàn chỉnh với các trung tâm điều trị y tế, các khu chung cư cao cấp, khu nghỉ dưỡng, khách sản, các cơ sở sản xuất, một cảng biển nước sâu và một sân bay quốc tế”, báo cáo của C4ADS cho biết.
Giới phân tích nhận định nếu dự án của UDG ở Koh Kong được phát triển như một mô hình mẫu, Campuchia có thể hy sinh các lợi ích kinh tế trong dài hạn, thậm chí cả chủ quyền trong bối cảnh Trung Quốc đang khai thác tầm ảnh hưởng mạnh mẽ để sử dụng Campuchia như một căn cứ phục vụ các mục tiêu chiến lược rộng hơn ở Đông Nam Á và khu vực bên ngoài.
Alejandro Gonzalez-Davidson, người đồng sáng lập tổ chức phi chính phủ bảo vệ môi trường Mother Nature ở Campuchia cho rằng dự án không mang lại lợi ích cho người dân Campuchia. Ông Davidson nói ban đầu chính phủ Campuchia nói rằng dự án sẽ mang lại hàng ngàn việc làm cho người dân địa phương và biến Koh Kong trở thành một phiên bản Hồng Kông của Campuchia nhưng rồi thay vào đó, nhiều người dân địa phương đã bị cưỡng chế di dời và mất đi các phương kế mưu sinh.
Ông Davidson, người Tây Ban Nha, đã bị trục xuất vào năm 2015 sau khi Thủ tướng Campuchia Hun Sen ra lệnh ông phải tự nguyện rời Campuchia hoặc sẽ bị trục xuất.
Chánh Tài
(TBKTSG)
