Đặt vấn đề nguồn cung cấp và quản lý nước ở vị trí trung tâm trong chính sách phát triển đô thị, Singapore đã thành công với chiến lược giành quyền độc lập – tự chủ về cung cấp nước.
Tháng 2 năm 1942 trong cơn bão lửa chiến tranh thế giới lần thứ hai, khi quân đội Nhật bao vây Singapore, họ lập tức cho nổ tung các đường ống dẫn nước từ bang Johor của Malaysia đến Singapore.
Người Nhật biết rất rõ rằng nếu không có nước từ bên ngoài, quân Anh phòng thủ Singapore – thuộc địa này lúc bấy giờ được xem là tiền đồn “bất khả xâm phạm” của Anh tại Đông Nam Á – không đánh cũng hàng vì hai hồ chứa nước duy nhất chỉ đủ dùng không quá hai tuần lễ.
Kể lại câu chuyện ngày xưa, Lý Quang Diệu buông lời bình luận: “Binh lính khát nước thì làm sao mà chiến đấu!”.
Câu chuyện thứ hai liên quan đến chủ đề “nước” của ông Lý Quang Diệu xảy ra chỉ ít ngày sau khi đảo quốc này tách khỏi Liên bang Mã Lai cuối tháng 8 năm 1965. Khi ấy Thủ tướng Malaysia, ông Tunku Abdul Rahman, tuyên bố với cao uỷ Anh tại Singapore rằng: “Nếu Singapore không làm theo ý tôi, tôi sẽ khóa van dẫn nước”. Lời nói này của ông Rahman đến tai ông Lý, lúc đó là thủ tướng 42 tuổi đã cầm quyền được sáu năm của nước Singapore non trẻ.
Ông Lý bảo rằng cả hai câu chuyện trên đã thôi thúc quyết tâm giành độc lập về nguồn nước cho Singapore của ông ngay từ những ngày đầu tiên tách khỏi Liên bang Mã Lai.
Lòng khát khao độc lập đó đã khiến Singapore luôn luôn đặt vấn đề nước vào vị trí trung tâm trong các chính sách phát triển đô thị của họ.
Nhưng, lúc ấy, với đảo quốc này, sự độc lập về nguồn nước thật sự là một thách thức tưởng chừng như không thể vượt qua nổi. Trước một cử tọa đông đảo đến từ nhiều nước trong buổi chiêu đãi bên lề Tuần lễ Nước Quốc tế Singapore (Singapore International Water Week), ông Lý nói mình không tin rằng đó là một thách thức không bao giờ có thể vượt qua. “Tôi chưa bao giờ tin rằng điều đó mãi mãi không thể xảy ra. Sẽ có lúc, ở một nơi nào đó, kỹ thuật sẽ giúp gần như giải quyết được vấn đề”.
Hơn bốn thập kỷ đã trôi qua, nước vẫn là vấn đề sống còn của Singapore trên tiến trình phát triển. Tuy nhiên, 4,6 triệu người Singapore ngày nay có thể tự tin nói rằng chỉ cần với tay mở khóa vòi nước, họ đã có đủ nước dùng cho nhu cầu công nghiệp và dân sinh của một nền kinh tế có tổng sản lượng quốc nội (GDP) năm 2007 lên đến hơn 161 tỉ đô la Mỹ (để tiện so sánh, GDP của Việt Nam năm 2007 khoảng 70 tỉ đô la Mỹ).
Ngày nay, nhu cầu nước hàng ngày của Singapore vào khoảng 1,6 triệu mét khối (con số này của TPHCM là 2,5 triệu mét khối) được cung cấp từ bốn nguồn mà người Singapore gọi là “bốn vòi nước quốc gia” (four national water taps), gồm nước nhập từ Malaysia, nước từ các khu vực thu nước thiên nhiên, nước tinh khiết lọc từ nước thải (người Singapore đặt tên là Newater), và nước lọc từ nước biển.
Theo các tài liệu không chính thức, nước nhập từ bang Johor hiện cung cấp khoảng một phần ba nhu cầu nước của Singapore. Tự thân con số này cũng thật ấn tượng vì chúng ta đã biết trước đây Singapore gần như phụ thuộc hoàn toàn vào nước nhập khẩu qua câu chuyện của cựu thủ tướng Lý Quang Diệu.
Dưới sự dàn xếp của người Anh, Singapore đã ký với Malaysia hai hiệp ước song phương riêng rẻ về việc nhập nước. Hai thỏa thuận này sẽ hết hiệu lực lần lượt vào năm 2011 và năm 2061. Chính phủ Singapore có vẻ cũng đã đủ tự tin vào việc tự cấp nguồn nước cho mình vì họ không ký lại hiệp ước sắp hết hạn năm 2011.
Bốn thập kỷ trước đây thật khó hình dung có ngày nước thu từ nguồn thiên nhiên (nước mưa, sông, suối…) cung cấp khoảng ½ nhu cầu nước của Singapore. Ngày nay, phân nửa diện tích đất Singapore đã trở thành khu vực thu nước thiên nhiên với hệ thống ống dẫn riêng biệt tách khỏi hệ thống nước thải. Với 14 hồ chứa nước ngọt và hai bể chứa nữa sắp sửa hoàn thành, năm 2009, diện tích khu vực thu nước sẽ chiếm đến hai phần ba diện tích Singapore.
Một phần quan trọng trong quá trình giành “độc lập về nguồn nước” là Newater theo cách gọi của người Singapore. Thực ra, Newater chẳng qua là nước “siêu tinh khiết” có được từ hệ thống nhà máy lọc nước thải. Nhờ các kỹ thuật lọc qua màng hiện đại, Newater đạt các tiêu chuẩn tinh khiết cao hơn hẳn nước máy ở Singapore vốn đã đạt tiêu chuẩn nước uống.
Nhờ độ tinh khiết của mình, Newater được các nhà kỹ nghệ sử dụng công nghệ cao ưa chuộng, như trong ngành công nghiệp điện tử và dệt nhuộm. Mỗi ngày khoảng 23.000 mét khổi Newater được hòa vào hệ thống cấp nước trên toàn Singapore. Trong diễn văn đọc tại lễ khai mạc Tuần lễ Nước Quốc tế Singapore, Thủ tướng Lý Hiển Long cho biết Newater hiện đáp ứng khoảng 10% nhu cầu nước của Singapore. Theo tờ Straits Times, tỷ lệ này có thể sẽ tăng lên đến 30% trong vòng 10 năm.
Cũng quan trọng không kém là kỹ thuật lọc nước biển để có nước ngọt với quy mô lớn. Ba năm trước, Singapore khánh thành nhà máy lọc nước biển Singspring với công suất 136.000 mét khối mỗi ngày, tức là gần 10% nhu cầu nước của đảo quốc này. Với vốn đầu tư khoảng 200 triệu đô la Singapore (khoảng 147 triệu đô la Mỹ), đây là nhà máy lớn nhất trong khu vực.
Nhưng theo PUB (Public Utilities Board), cơ quan quản lý nguồn nước quốc gia Singapore, tạo và quản lý tốt nguồn cung cấp nước chỉ là một vế của phương trình nước. Vế còn lại, quản lý nhu cầu sử dụng nước, cũng quan trọng không kém.
Trong bản báo cáo của mình, tiến sĩ Cecilia Tortajada, Phó giám đốc Trung tâm Quản lý Nước Thế giới thứ ba (Third World Center for Water Management) có trụ sở ở Mexico, cho rằng Singapore “thực hiện chính sách quản lý việc sử dụng nước một cách toàn diện đã được tính toán kỹ lưỡng”. Đó là việc Chính phủ Singapore đưa ra các kế hoạch khác nhau nhằm khuyến khích công dân của mình tiết kiệm nước.
Minh họa vòng tuần hoàn quản lý nước của Singapore
Một phần của các kế hoạch này là việc sử dụng cách tính giá nước lũy tiến. Tuy chuyện này cũng chẳng xa lạ gì đối với Việt Nam, cách tính của người Singapore có vài khác biệt. Chẳng hạn, cho đến trước tháng 7 năm 2000, Singapore vẫn áp dụng ba mức giá khác nhau cho tiêu thụ nước sinh hoạt gia đình: từ 1 đến 20 mét khối, 20-40 mét khối và trên 40 mét khối (TPHCM cũng đang áp dụng cách làm này). Tuy nhiên, từ tháng 7 năm 2000, Singapore chỉ còn 2 mức giá: từ 1-40 mét khối và trên 40 mét khối.
Tưởng cũng xin nhắc lại, nước sinh hoạt ở TPHCM hiện có giá 2.700 đồng cho 4 mét khối đầu tiên/đầu người; 5.400 đồng/mét khối cho đến 6 mét khối; và 8.000 đồng/mét khối khi sử dụng trên 6 mét khối. Trong khi đó, GDP đầu người của Singapore khoảng 35.000 USD, và TPHCM khoảng 2.200 USD.
Chính phủ Singapore cũng xoá bỏ luôn sự sai biệt về giá cho khu vực nước sinh hoạt và công nghiệp. Từ năm 2000, giá thống nhất cho 1 mét khối nước sử dụng là 1,17 đô la Singapore. Nếu sử dụng trên 40 mét khối nước sinh hoạt, khách hàng phải trả 1,4 đô la Singapore.
Giá nước cho 20 mét khối đầu tiên tăng từ 56 xu Singapore trong tháng 7 năm 1997 lên 117 xu tháng 7 năm 2000. Giá một mét khối nước nếu sử dụng trên 40 mét khối cũng tăng tương ứng từ 177 xu lên 140 xu.
Ngoài cách tính giá nước lũy tiến, Singapore còn áp dụng hai loại thuế và phí đánh lên lượng nước tiêu thụ: thuế bảo vệ nguồn nước (water conservation tax) và phí sử dụng nước (water-borne fee).
Thuế bảo vệ nguồn nước nhằm thúc đẩy việc tiết kiệm nước tại Singapore. Từ tháng bảy năm 2000, thuế này là 30 xu cho mỗi mét khối tiêu thụ.
Còn phí sử dụng nước là công cụ giúp chính phủ trang trải phí tổn xây dựng, bảo trì các hệ thống xử lý nước thải. Từ tháng bảy năm 2000, phí này là 30 xu cho mỗi mét khối tiêu thụ.
Các quan chức Singapore cho rằng việc tính đúng, tính đủ giá thành của nước cũng như áp dụng các sắc thuế đã làm giảm đáng kể lượng nước tiêu thụ tại đảo quốc này, trong hộ gia đình cũng như toàn nền kinh tế.
Lượng nước tiêu thụ hàng tháng của mỗi hộ gia đình tại Singapore đã giảm từ 21,7 mét khối năm 1995 còn 20,5 mét khối năm 2000 và 19,3 mét khối năm 2004. Tương tự, lượng nước tiêu thụ hàng ngày trên đầu người cũng giảm từ 172 lít năm 1995, xuống còn 165 lít năm 2000 và 160 lít năm 2004.
Một điều khác thiết tưởng cần phải nhắc đến trong việc quản lý việc tiêu thụ nước ở Singapore là hiệu quả của việc giảm tỷ lệ thất thoát nước. Hiện nay, tỷ lệ thất thoát nước ở Singapore được kéo xuống mức 4,6%, tương đương với tỷ lệ tại Nhật Bản, vốn được xem là dẫn đầu thế giới. Còn ở TPHCM, giới hữu quan ra chỉ tiêu phấn đấu đưa tỷ lệ thất thoát nước từ 38% hiện nay xuống còn 25% năm 2025.
Đứng trước nguy cơ một thế giới bắt đầu khát nước như nhiều chuyên gia đã dự báo, câu chuyện nước của Singapore chắc cũng nhắc nhở chúng ta được ít nhiều. Với họ, độc lập về nước cũng quan trọng không kém độc lập dân tộc.
Sơn Tùng
